De EU heeft een lijst (Unielijst) samengesteld van invasieve soorten die ergens in Europa voorkomen en schade veroorzaken of dit in de toekomst waarschijnlijk gaan doen. Het bezitten, verhandelen, kweken, transporteren en importeren van deze soorten is in de hele EU verboden. Het is de taak van de lidstaten om deze soorten, waar mogelijk, uit te roeien in het wild. Als uitroeien niet lukt, moeten de lidstaten de soort beheren en de nadelige effecten zoveel mogelijk beperken.

De EU beoordeelt de risico’s en voegt soorten aan de lijst toe. Ook kan de EU weer planten en dieren van de lijst afhalen als regulering geen voordelen meer biedt. De lijst zal de komende jaren waarschijnlijk groeien. Overigens komen sommige soorten op de Unielijst momenteel nog niet in Nederland voor.

Plantensoorten die op de Unielijst staan mogen in de tuin blijven staan. Hiervoor is geen ontheffing nodig. Maar ze mogen niet worden niet verhandeld, vermeerderd of verspreid worden in de natuur.

Voor diersoorten die op de Unielijst staan geldt dat men het dier mag houden totdat het sterft, mits aangetoond kan worden dat men het dier al had voordat de soort op de Unielijst werd geplaatst. Ook hier geldt dat de betreffende dieren niet mogen worden verhandeld, vermeerderd of verspreid worden. Uitzondering op deze regel zijn krab- en rivierkreeften. Deze mogen door vissers worden gevangen en vervoerd zolang dit de verdere verspreiding tegengaat.

In sommige gevallen mag men een dier dat op de Unielijst staat niet houden. Dit is het geval wanneer het dier na plaatsing op de Unielijst is geboren, na plaatsing in bezit is gekomen óf wanneer de geboortedatum en/of datum van het bezit niet kunt bewijzen. In deze gevallen moet het dier naar een opvangcentrum voor invasieve exoten gebracht worden óf gedood worden.

Meer informatie over de toegestane mogelijkheden en voorwaarden kunt u vinden op de website van RVO RVO, Invasieve Exoten.

_{* De dier- en plantensoorten die staan op de Unie-lijst van 13 juli 2016 maken onderdeel uit van de Regeling natuurbescherming (bijlage 10 behorende bij artikel 3.30a van de regeling). Voor deze soorten moeten de provincies beheersmaatregelen, uitroeiingsmaatregelen en herstelmaatregelen treffen. Over de soorten die later aan de Unie-lijst zijn toegevoegd wordt nog overlegd tussen overheid en provincies.} 

Wanneer het wegvangen of terugdringen van (invasieve) exotische dieren door systeemgerichte maatregelen niet mogelijk of haalbaar is, dienen deze dieren soms gedood te worden. Ondanks dat (invasieve) exoten niet beschermd zijn, is het niet zonder meer toegestaan dieren te doden. Om een dier te doden moet er een aantoonbaar belang zijn. Wanneer wordt overgegaan tot het doden van een dier, dan dienen stress, pijn en onnodig leed bij het dier zo veel mogelijk voorkomen te worden . Andere dieren en de natuur dienen uiteraard minimaal tot niet verstoort of beschadigd te worden tijdens de beheersing, bestrijding of het doden van invasieve, exotische diersoorten.

De regels voor het gebruik van toegestane middelen staan beschreven in wet- en regelgeving. In de Wet natuurbescherming staat welke middelen niet gebruikt mogen worden voor het vangen en doden van dieren. Zo is bijvoorbeeld het massaal of niet-selectief vangen of doden van vogels of het toepassen van klemmen of lijm voor het vangen van knaagdieren niet toegestaan. Er zijn uitzonderingen mogelijk waarbij zo’n verboden middel toch gebruikt mag worden. Dan is wel een ontheffing van de provincie noodzakelijk. In een plan van aanpak dienen samen met de provincie de praktische zaken te worden uitgewerkt. Gebruik van een geweer bij de bestrijding van invasieve exoten is enkel toegestaan in opdracht van een provincie. In sommige gevallen kan zo’n opdracht al verleend zijn aan een Faunabeheereenheid (FBE).

In de Wet gewasbeschermingsmiddelen en biociden wordt de toelating en het gebruik van biociden tegen schadelijke organismen geregeld, zoals insecten, mieren, muggen en muizen. Het Ctgb besluit over toelatingen en stelt daarbij een voorschrift voor gebruik op. Op de Ctgb-website kan de database met toegelaten middelen en gebruiksvoorschriften geraadpleegd worden.

Als dieren gedood moeten worden, is het van belang dat deze keuze goed aan het publiek uitgelegd kan worden. De bijbehorende onderbouwing en een uitleg over de keuze voor de gekozen aanpakvormen hierbij belangrijke onderdelen. Het wordt aanbevolen een communicatieplan op te stellen naast het plan van aanpak voor de bestrijding/het doden van de dieren.

Lees meer over humaan beheer van invasieve diersoorten

Waarom staat Japanse duizendknoop niet op de Unie-lijst?

Niet alle exoten die schadelijk zijn staan op de Unielijst. Soms is de meerderheid van de lidstaten tegen de opname van de soort of is er nog geen risicobeoordeling gedaan die voldoet aan de EU-criteria. Zo ontbreekt de Japanse duizendknoop op de Unielijst. Voor deze soort bestaat nog geen effectieve bestrijdingsmethode en plaatsing op de lijst betekent hoge beheerkosten voor lidstaten. Vanuit Europa is er dus geen wettelijke plicht om deze soort aan te pakken.

Handelsverbod Japanse duizendknoop

In Nederland geldt vanaf 1 januari 2022 een nationaal verkoopverbod voor Japanse duizendknoop. Doel van de maatregel is het beperken van nieuwe introducties en verspreiding in het milieu als gevolg van handel. Het verbod heeft betrekking op drie soorten; Japanse duizendknoop (Fallopia japonica inclusief Fallopia japonica var. compacta), Sachalinse duizendknoop (Fallopia sachalinensis) en bastaardduizendknoop (Fallopia x bohemica). Het handelsverbod op Japanse duizendknoop heeft ook betrekking op transport van met duizendknoop besmette grond.

Geldt nieuw handelsverbod voor Japanse duizendknoop ook voor besmette grond?

Op basis van de EU verordening hebben de Europese lidstaten de plicht om uitroeiings­maatregelen, beheersmaatregelen en herstelmaatregelen te treffen.

In nederland zijn de provincies verantwoordelijk voor de bestrijding en beheersing van invasieve exoten die in bijlage Vc van het Besluit kwaliteit leefomgeving (Bkl) staan. De soorten in die bijlage staan allemaal ook op de Unielijst. Overigens staan niet alle soorten van de Unielijst ook in bijlage Vc, zoals de muskusrat en de beverrat. Voor de bestrijding van de muskusrat en de beverrat zijn de waterschappen verantwoordelijk.

De overige soorten vallen onder de verantwoordelijkheid van de minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV). Zo heeft de minister van LNV voor uitheemse rivierkreeften en de Chinese wolhandkrab, een vrijstelling voor bevissing gemaakt als beheersmaatregel. Op de website van de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) staan de regels en voorwaarden. Op de bevissing zijn de regels van de Visserijwet van toepassing.

Voor de uitvoering is er ook een belangrijke rol weggelegd voor terreinbeheerders zoals gemeenten, waterschappen, private organisaties en particulieren. Veel van deze partijen zijn al bezig met het nemen van maatregelen. De provincies hebben daarin, als verantwoordelijk bestuursorgaan, een coördinerende taak.

Verschillende gemeenten hebben in de Algemene Plaatselijke Verordening (APV) iets opgenomen over invasieve exoten. Over het algemeen gaat het dan over de bevoegdheid van het College van B&W om terreinbeheerders te kunnen verplichten bepaalde soorten te bestrijden of verwijderen. 

Uitroeiingsmaatregelen 

Welke maatregelen de Provincie treft hangt af van de mate van verspreiding van een soort. Het inzetten van uitroei­ings­maat­regelen kan als soorten vroegtijdig in Nederland worden gesignaleerd en nog maar matig zijn verspreid. Uitroeiingsmaat­rege­len richten zich op de volledige en permanente verwijdering van een populatie van de invasieve exoot. (Artikel 17, EU-exotenverordening).

Beheersmaatregelen 

Voor invasieve exoten van de Unielijst die al wijdverspreid in Nederland voorkomen worden beheersmaatregelen vastgesteld. De beheersmaatregelen zijn gericht op het uitroeien, beheersen of indammen van een populatie van de invasieve exoot (Artikel 19, EU-exotenver­orde­ning).

Herstelmaatregelen 

Naast elimineren of beheersen moet de Provincie ook herstelmaatregelen nemen. Herstelmaatregelen richten zich op het versterken van de veerkracht van ecosystemen tegen invasieve exoten en het herstel van veroorzaakte schade. De maatregelen zorgen er ook voor dat inheemse soorten en hun leefgebieden in stand blijven, in overeenstemming met de Habitat- en de Vogelrichtlijn. (Artikel 20, EU-exotenverordening).

Gebruiksverbod

In Nederland is het een professionele gebruiker niet toegestaan om gewasbeschermingsmiddelen toe te passen buiten land- en tuinbouwbedrijven die gewassen telen of kweken. Het zogenaamde 'Gebruiksverbod' (Artikel 27B Besluit gewasbeschermingsmiddelen en biociden). Hierop zijn enkele uitzonderingen omschreven in de Regeling gewasbeschermingsmiddelen en biociden (Artikel 8.3). Dit betreft kort samengevat:

• middelengebruik noodzakelijk voor een veilige exploitatie. Het gaat dan vooral over onkruidbeheersing op bijzondere locaties, zoals spoorwegen, vliegvelden en militaire locaties.
• bescherming van de gezondheid van mensen, dieren of van het milieu. Gerichte bestrijding van de volgende soorten is toegestaan:- Eikenprocessierups (Thaumetopoea processionea);- Bastaardsatijnrups (Euproctis chrysorrhoea);- Aziatische duizendknopen: Japanse duizendknoop (Fallopia japonica), Sachalinse duizendknoop (Fallopia sachalinensis), bastaard duizendknoop (Fallopia x bohemica), Afghaanse duizendknoop (Persicaria wallichii) en kruisingen;- Fluweelboom/azijnboom (Rhus species);- Pontische rododendron (Rhododendron x superponticum);- Robinia (Robinia pseudoacacia);- Knolcyperus (Cyperus esculentus);- Schadeveroorzakende organismen op rozen (Rosa species) bij oorlogsgraven;- Terrestrische soorten die zijn opgenomen op de lijst van voor de Unie zorgwekkende invasieve uitheemse soorten met uitzondering van moeraslantaarn (Lysichiton americanus) en reuzenberenklauw (Heracleum mantegazzianum).
• toepassingen van middelen op specifieke terreinen voor recreatieve doeleinden of voor het beoefenen van sport die vanwege hun aard of omvang redelijkerwijze niet op een andere wijze kunnen worden onderhouden. Dat betreft met name sportvelden en campings

Chemische Bestrijding van Aziatische duizendknopen

Naast het Gebruiksverbod, waarvan Aziatische duizendknopen zijn uitgezonderd, zijn bij de chemische bestrijding van duizendknopen nog een aantal voorschriften ten aanzien van gewasbeschermings­middelen (GBM) van toepassing, namelijk:

1. Verbod GBM toe te passen in de teeltvrije zone (ABm teelt, later BAL).
2. Verbod GBM toe te passen binnen 1 meter vanaf oppervlaktewater (ABm, later BAL sport en recreatie).
3. Verbod GBM toe te passen in de bufferstroken.
4. Middel specifieke bepalingen

Ad 1. Verbod GBM toe te passen in de teeltvrije zone Langs een oppervlaktewaterlichaam wordt een teeltvrije zone aangehouden. in de teeltvrije zone mogen geen gewasbeschermingsmiddelen worden gebruikt. De teeltvrije zone is voor de verschillende gewas­groepen vastgesteld. Bij overige gewassen en braakliggend land is de teeltvrije zone 50 cm. Binnen de teeltvrije zone is pleksgewijze onkruidbestrijding (zoals Aziatische duizendknopen) met een afgeschermde spuitdop toegestaan. Bron: Artikel 3.79 en 3.80 Activiteitenbesluit milieubeheer, later Besluit activiteiten leefomgeving (Bal), teelt.

Ad 2. Verbod GBM toe te passen binnen 1 meter vanaf oppervlaktewater Bij het lozen van gewasbeschermingsmiddelen in een oppervlaktewaterlichaam ten gevolge van het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen op een sport- of recreatieterrein worden geen gewasbeschermingsmiddelen gebruikt binnen 1 meter vanaf de insteek van een oppervlaktewaterlichaam met apparatuur die bestemd is voor het druppelsgewijs gebruiken van gewasbeschermingsmiddelen. Pleksgewijze onkruidbestrijding (zoals Aziatische duizendknopen) met een afgeschermde spuitdop is wel toegestaan. Bron: 3.151 Activiteitenbesluit milieubeheer, later Besluit activiteiten leefomgeving (Bal), sport en recreatie.

Ad 3. Verbod GBM toe te passen in de bufferstrokenVanaf 2023 is het voor het Gemeenschappelijk landbouwbeleid (GLB) en de mestwetgeving verplicht om bufferstroken langs alle waterlopen te hebben. Op een bufferstrook mogen geen mest, chemische gewasbeschermingsmiddelen of biociden worden toegepast. Bufferstroken liggen op landbouwgrond langs een waterloop. De breedte van bufferstroken is afhankelijk van het gewas en de situatie en is maximaal 5 meter breed. Bron: Uitvoeringsregeling GLB 2023, Bijlage 4. GLMC 4 – Aanleg van bufferstroken langs waterlopen of de toelichting op RVO.nl).

Ad 4. Middel specifieke bepalingenNaast bovenstaande generieke voorschriften over het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen zijn ook de middel specifieke bepalingen van het gewasbeschermingsmiddel van toepassing. Deze voorschriften zijn bij de toelating vastgesteld en staan ook op het etiket van de verschillende middelen. Er is geen enkel gewasbeschermingsmiddel toegelaten voor het gebruik op taluds van watergangen.Bij gewasbeschermingsmiddelen is een wettelijk gebruiksvoorschrift vastgesteld, als voorbeeld Roundup Evolution (toelatingsnummer 11228N). Dit middel is alleen toegestaan in ‘Openbaar Groen en Particuliere tuinen’. Hieronder vallen grasvegetaties (gazons, speelweides, sportvelden en grasbermen), houtige beplanting (laan- en perkbomen, bosplantsoen, windsingels ed.), kruidachtige beplantingen en particuliere tuinen. Pleksgewijs injecteren van Aziatische duizendknopen is op deze terreintypen toegestaan. Echter, op een talud langs een watergang is het toepassen van een bestrijdingsmiddel niet toegestaan! Bron: Middel specifieke bepalingen en etiketvoorschriften zijn te vinden op de site van het Ctgb.

Praktijkvoorbeeld 1: Aziatische duizendknoop in stedelijk gebied

In deze situatie groeit de Aziatische Japanse duizendknoop langs een voetpad in het openbaar groen. Pleksgewijs injecteren van een onkruidbestrijdingsmiddel in de stengels van Aziatische duizendknopen is op dit terreintype (Openbaar groen) toegestaan.

Praktijkvoorbeeld 2: Aziatische duizendknoop in openbaar groen langs open water

In deze situatie groeit de Aziatische duizendknoop in het openbaar groen langs open water. Bij duizendknoopplanten die op het vlakke deel van het terrein naast andere kruidachtige- en houtachtige beplanting groeien is pleksgewijs injecteren van een onkruidbestrijdingsmiddel in de stengels toegestaan. Op het talud langs de watergang is het toepassen van een bestrijdingsmiddel niet toegestaan!

Praktijkvoorbeeld 3: Aziatische duizendknoop langs open water in agrarisch gebied

In deze situatie groeit de Aziatische duizendknoop langs open water in agrarisch gebied. Hier gelden afhankelijk van de situatie de regels met betrekking tot teelt vrije zones en bufferstroken. Aziatische duizendknopen die in de teeltvrije zone groeien mogen door middel van het pleksgewijs toedienen van een onkruidbestrijdingsmiddel met een afgeschermde spuitdop worden bestreden. Groeien de planten echter in een bufferzone en/of op het talud langs de watergang dan is het toepassen van een bestrijdingsmiddel niet toegestaan!

Bij twijfel

Bovenstaande informatie is met grote zorgvuldigheid samengesteld en geeft uitsluitend algemene informatie over de betreffende regelingen en is geen (juridisch) advies. Gebruikers kunnen geen rechten ontlenen aan of aanspraak maken op de juistheid en volledigheid van de inhoud. Neem bij twijfel over het gebruik van onkruidbestrijdingsmiddelen vooraf contact op met het waterschap of de NVWA voor meer informatie. De NVWA is verantwoordelijk voor de controle op correcte toepassing van bestrijdingsmiddelen.

• Europese verordening 'Invasieve Uitheemse soorten' (1143/2014).
• Praktijkadvies Invasieve exotische dieren. Vereniging Bos- en Natuurterreineigenaren (VBNE), 29 oktober 2019.
• Kennis- en Adviescentrum Dierplagen - Wetgeving
• Richtlijn 92/43/EEG van de Raad van 21 mei 1992 inzake de instandhouding van de natuurlijke habitats en de wilde flora en fauna (Pb L206).
• Richtlijn 2009/147/EG van het Europees Parlement en de Raad van 30 november 2009 inzake het behoud van de vogelstand (PbEU 2010, L20).
• Staatscourant 18714, 31 maart 2020. Nr. IENW/BSK-2020/57764, wijziging van de Regeling gewasbeschermingsmiddelen en biociden in verband met aanpassing van de uitzonderingen op het verbod op professioneel gebruik van gewasbeschermingsmiddelen.